Chắc hẳn rằng mỗi khi nhắc lại lịch sử hào hùng của cuộc kháng chiến chống Đế quốc Mỹ xâm lược, chúng ta sẽ không quên một cung đường đầy hiểm nguy mà người ta gọi là “tọa độ chết”. Tọa độ chết ấy chính là ngã ba Đông Lộc nằm trên tuyến đường Trường Sơn thuộc địa phận xã Đồng Lộc – Huyện Can Lộc - Hà Tĩnh. Mọi con đường từ bắc vào Nam và ngược lại đều phải vượt qua ngã ba Đồng Lộc. Được ví như cổ họng, khi qua được đây sẽ phân tán tỏa ra nhiều tuyến đường khác nhau đi vào Nam. Vì vậy trong chiến tranh, kẻ địch luôn muốn ném bom hủy diệt nhằm cắt đứt con đường chi viện sức người, sức của , vũ khí của hậu phương miền Bắc đối với tiền tuyến miền Nam. Tính trong 240 ngày đêm từ tháng 3 đến tháng 10/1968, quân địch đã trút xuống đây gần 48.600 quả bom các loại. Bom trút xuống như mưa, mặt đất biến dạng, những hố bom toang hoác khắp nơi.

Để người dân có thể trụ nổi tại mảnh đất khói lửa mù trời này là một điều gần như không thể, vậy mà ngày cũng như đêm vẫn có hàng nghìn, hàng vạn chiến sĩ, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến, người dân địa phương làm nhiệm vụ để đảm bảo thông tuyến cho xe đi qua, tất cả vì tiền tuyến thân yêu, vì miền Nam ruột thịt. Khẩu hiệu nơi đây: “Tim có thể ngừng đập nhưng đường phải thông”, “Sống bám cầu, bám đường, chết kiên cường dũng cảm”, “Đường chưa thông không tiếc xương, tiếc máu” đã trở thành kim chỉ Nam, ngọn lửa soi sáng cho lý tưởng, phương châm sống và chiến đấu của các lực lượng lúc bấy giờ.

Câu chuyện 10 cô gái ngã ba Đồng Lộc kể về 10 cô gái thuộc Tiểu đội 4, Đại đội 552, Tổng đội Thanh niên xung phong 55 Hà Tĩnh. Các cô gái Đồng Lộc còn rất trẻ tuổi từ 17 đến 24 do chị Võ Thị Tần làm Tiểu đội trưởng. Đây là đơn vị làm việc thường trực tại Ngã ba Đồng Lộc, chịu trách nhiệm san lấp bom ở đoạn đường này để không đứt mạch giao thông nối hậu phương với tiền tuyến. Bình thường tiểu đội hoạt động về đêm để lấp hố bom mà máy bay đã bắn phá vào ban ngày.

Công việc rất vất vả và hiểm nguy, cái chết luôn cận kề nhưng những cô gái thanh niên xung phong rất dũng cảm, kiên cường và lạc quan, tin tưởng vào cuộc kháng chiến của dân tộc nhất định thắng lợi. Trong lần sinh hoạt tiểu đội trưởng - Đảng viên Võ Thị Tần quán triệt: “Chiến trường không thể thiếu đạn, thiếu gạo một ngày, một giờ được; chúng mình phải mở đường máu ở đây cho xe vào mặt trận. Vào đây sự sống và cái chết chỉ còn gang tấc, nhưng chúng mình không thể lùi bước được, phải chiến thắng giặc Mỹ ngay trên mảnh đất Đồng Lộc này”. Nếu cần vì sự sống của con đường, chúng mình sẵn sàng hy sinh để cho ngày thống nhất Nam - Bắc gần hơn, các đồng chí có đồng ý không? Cả tiểu đội đồng thanh: “Đồng ý”. Các chị tự biết lúc này cần phải ưu tiên mọi việc cho nhiệm vụ, nên “Nào ai tính chuyện riêng mình ngày mai”. Các chị lao vào cuộc chiến đấu một cách tự nguyện, vẫn biết trước sống chết chỉ gang tấc. Tin tưởng vào ngày toàn thắng, lạc quan, yêu đời giữa khói lửa, đạn bom là tố chất của các chị.

Trong 1 bức thư viết gửi về cho mẹ của tiểu đội trưởng Nguyễn Thị Tần viết trước khi hy sinh 9 ngày, chị đã rất lạc quan để gia đình yên lòng: Mẹ ơi! Chiều nay, chúng con lại thắng thằng Mỹ một keo nữa. Con kể để mẹ mừng nhé! Trưa nay hàng chục máy bay giặc kéo đến trút bom lên Ngã ba Đồng Lộc. Với yêu cầu nhanh chóng thông đường, mặc dù trời còn sớm nhưng tất cả chúng con đều xông lên mặt đường để kịp thời cứu chữa. Trong thời gian chúng con làm, máy bay giặc có đến trinh sát, chúng tưởng đâu là đường sá đã bị tan nát vì cơn mưa bom của chúng. Nhưng chúng có mắt cũng như mù, chính lúc đó là lúc đoạn đường đang được nối liền bằng cả tâm hồn và trí lực của chúng con..

Mẹ của con, thấy giặc đánh nhiều hơn dạo trước, mẹ chắc là lo cho chúng con lắm. Nhưng không, mẹ đừng lo, ở đây vui lắm mẹ ạ. Ban đêm giặc Mỹ thắp đèn để chúng con làm đường. Ban ngày chúng đem bom giết cá để chúng con cải thiện. Bom đạn của chúng có thể làm rung chuyển núi rừng, nhưng không thể làm rung chuyển những trái tim của chúng con mẹ ạ. Thằng Mỹ còn hung hăng thì còn nhiều chuyện để kể cho mẹ nghe về sự thất bại của chúng trên mảnh đất kiên cường này.

Đọc bức thư ai cũng thấy được sự dũng cảm, lạc quan, yêu nước của chị, cũng như của các chiến sĩ quân đội NDVN ta thời chiến bấy giờ.

Ngược lại thời gian đến Ngày 24/7/1968, Buổi chiều hôm ấy, khi đang kho cá thì đơn vị nhận được lệnh ra lấp hố bom cho xe thông qua. 10 cô gái như mọi lần hăng hái lên đường làm nhiệm vụ.

Các cô gái đến hiện trường gấp rút triển khai công việc mà không hề sợ hãi. Họ làm việc không ngơi tay, vừa cười, vừa nói, vừa í ới gọi nhau. Bỗng một tốp máy bay phản lực từ  Bắc hướng vào Nam vượt qua trọng điểm. Tất cả các cô nhanh chóng nằm rạp xuống đường rồi sau đó lại chồm dậy, rũ đất đá bắn trên người và tiếp tục làm việc. 16h30 phút, trận bom thứ 15 trong ngày dội xuống Đồng Lộc. Một quả bom rơi xuống ngay sát miệng hầm – nơi 10 cô gái của tiểu đội 4, Đại đội 552 đang tránh bom. Các tiểu đội thanh niên xung phong đi phía sau gào thét lên, người dân xóm Bãi Dĩa cũng lao ra gọi tên từng người.

Đêm hôm đó, cả đại đội khóc. Trong không gian mịt mờ, xung quanh tiếng côn trùng kêu, ông Linh đại đội trưởng đại đội 552 ngồi một mình trực bên thi thể 9 cô gái, việc tìm kiếm 1 người còn lại vẫn tiếp diễn. Trong lúc đau thương, xót xa tìm thi thể người em, người đồng đội, nhà thơ Yến Thanh nghẹn ngào viết bài thơ:

“Cúc ơi”
“Tiểu đội đã về xếp một hàng ngang
Cúc ơi! Em ở đâu không về tập hợp
Chín bạn đã quây quần đủ hết
Nhỏ, Xuân, Hà, Hường, Hợi, Rạng, Xuân, Xanh
A trưởng Võ Thị Tần đã điểm danh
Chỉ thiếu mình em
Chín bỏ làm mười răng được
Bọn anh đã bới tìm vẹt cuốc
Chỉ sợ em đau nên nhát cuốc chùng
Cúc ơi! Em ở đâu?...
…Gọi em,
Gào em
Khản cổ cả rồi.

Sang ngày thứ ba, đồng đội tìm thấy chị Cúc trên đồi Trọ Voi, cách hố bom cũ 20 m trong tư thế ngồi, đầu đội nón, bên cạnh là cái cuốc. 10 đầu ngón tay bị ứa máu vì đang bới đất để tìm đường ra.

10 cô gái Đồng Lộc đã hy sinh ở độ tuổi mười tám, đôi mươi. Các chị đã vĩnh viễn nằm tại ngã ba huyết mạch Bắc – Nam này như họ đã chung một chiến hào lúc còn sống. Tên tuổi 10 cô gái thanh niên xung phong đã trở thành bất tử.

Ngày nay, nhà Bảo tàng Ngã ba Đồng Lộc vẫn lưu giữ những kỷ vật khoác lên màu thời gian, những bằng chứng của tội ác chiến tranh thể hiện tinh thần bất khuất quật cường của những cô gái thanh niên xung phong quả cảm.

Các bạn ạ, để đổi lấy cuộc sống hòa bình độc lập như chúng ta đang được hưởng là không biết bao nhiêu xương máu của cha ông ta. Những người lính đã ra đi mãi mãi hay trở về từ khói bụi chiến tranh ấy luôn là tấm gương sáng để chúng ta ghi nhớ và biết ơn cả cuộc đời. Là người học sinh, chúng ta sẽ luôn cố gắng học tập, rèn luyện thật tốt để trở thành những người công dân tôt, có ích cho xã hội, góp phần giữ gìn nước Việt Nam ta ngày càng phồn thịnh, xứng đáng với những hy sinh của lớp lớp cha ông ta trong lịch sử.

Tổ 4